Döngüsel ekonomi, üretim, kullanım ve imha süreci yerine geri, ileri ve yeniden dönüşümü esas alan endüstriyel bir terim. Sanayileşmeyle birlikte sürdürülebilirlik için döngüsel ekonomi ve bu ekonomik düzeni sağlamak için döngüsel tasarım olmazsa olmazlar arasında.

Avrupa Birliği (AB) tarafından yapılan tanıma göre döngüsel ekonomi, ürün, malzeme ve kaynakların değerinin ekonomide olabildiğince uzun tutulması, korunması ve atık üretiminin en aza indirilmesini sağlamak için malzeme ve hizmetleri verimli bir şekilde kullanmayı amaçlayan bir yaklaşım.

AB, yayınladığı Döngüsel Ekonomi Eylem Planı’nda (Circular Economy Action Plan) eko-tasarım gereksinimleri kapsamının genişletilerek ürünlerin onarılabilir, yükseltilebilir, dayanıklılığı ve geri/ileri dönüştürülebilirliğinin artırılmasının teşvik edileceğini belirtiyor. Circle Economy tarafından yayınlanan ‘The Circularity Gap Report 2021’e göre, dünyada döngüsellik ancak yüzde 8,6 oranında. Aradaki farkın kapatılabilmesi için bu oranın en az iki katına çıkarılması gerekiyor.

Doğada sonsuz bir döngü var yani atık diye bir kavram söz konusu değil. Ancak, Sanayi Devrimi ile hammaddeyi sınırsız gibi kullanan al-yap-at (take-make-dispose) şeklindeki doğrusal  ekonomi modelinin, kaynakların verimli kullanımı için en uygun model olmadığı çok açık. Sürdürülebilir olmayan üretim ve tüketim sistemi ile kaynak kullanımının 2050 yılına kadar  küresel boyutta üç kat artması bekleniyor. Peki, sürdürülebilirliği sağlayacak döngüsel ekonomi  için tasarım aşamasından itibaren neler yapılabilir?

Ürünlerin çevresel etkisinin yaklaşık yüzde 80’i tasarım aşamasında saptanabilir, doğru tasarım ile kaynak, enerji, zaman ve maliyet tasarrufu sağlanabilir.

Günümüzde giderek yaygınlaşan ‘sıfır atık’ yaklaşımı döngüsel ekonominin temelini oluşturuyor. Tasarımın akılcı yöntemleri öncelikle atıkların ortadan kaldırılmasını hedefliyor. Artık neredeyse yaşanmaz hale gelen dünyamızda doğal kaynakların hızla tükendiği göz önünde bulundurulduğunda döngüsel tasarım anlayışının zaman kaybetmeden yaygınlaştırılması bir zorunluluk haline geliyor.

Döngüsel tasarım anlayışını ilk adımı akıllı malzeme seçimi. Ürünlerin daha sağlam, daha uzun süre kullanılabilir, daha dayanıklı, kolay tamir edilebilir olarak tasarlamak gerekiyor. Döngüsel tasarım anlayışına uygun olarak daha zor bozulan, yıpranma süresi uzun olan ürünler tasarlanıp üretilerek atık oluşmasının önüne geçilebilir.

Döngüsel ekonomiye katkı sağlamak, ürünlerin eskimeye karşı koyabilmesi amacıyla döngüsel tasarımda dikkate alınması gerekenleri şöyle özetlemek mümkün:

-       Kullanıcıların severek kullanacağı, uzun ömürlü ürünler tasarlayarak kullanım süresinin artırılması

-       Doğru malzeme seçimi ile dayanıklı ürünler tasarlanarak ürün kullanım ömrünün uzatılması

-       Modüler, çok işlevli ürün tasarımları ile farklı mobilya parçalarının ihtiyaca göre şekillendirilmesinin sağlanması

-       Kırılan ya da bozulan parçaların kolaylıkla değiştirilmesini sağlayarak bakımı kolay ürünler üretilmesi

-       Kullanıcıların değişen ihtiyaçlarına uygun olarak uyarlanabilir, modifiye edilebilir tasarımlar ile ürünün verimliliğinin ve performansının artırılması

-       Kolay monte edilebilecek ve sökülebilecek ürün tasarımları sayesinde tüm parçaların ve malzemelerin yeniden kullanımı ve ihtiyaç halinde yeniden üretilebilir olması